Het woord therapie kan op meerdere manieren geïnterpreteerd worden. Als je last hebt van je knie dan kun je naar de fysiotherapeut voor fysiotherapie en medicatie kan ook een vorm van therapie zijn. Het begrip ’therapie’ houdt dus eigenlijk de behandeling van een medische aandoening in. En die aandoening hoeft niet per se een fysieke aandoening te zijn. Ook mentaal kun je niet gezond zijn. Therapie kan je dan helpen om te genezen, of om beter met je mentale problemen om te gaan. In dit artikel lees je alles over die vorm therapie; de behandeling van psychische stoornissen met behulp van gesprekken.
Je komt de volgende dingen te weten:
Waar gaat therapie over?
Welke vormen van therapie zijn er?
Waarom therapie werkt
De geschiedenis achter de therapie zoals we die nu kennen
Psycholoog, psychotherapeut, psychiater
Therapie voor je geest volg je over het algemeen bij een psycholoog, psychotherapeut of een psychiater. Een psycholoog heeft een universitaire opleiding genoten in de psychologie. Daarna kan hij of zij nog twee jaar een verdiepende opleiding volgen om GZ-psycholoog te worden (gezondheidszorgpsycholoog), een beschermde titel die is opgenomen in het BIG-register (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg).
Een psychotherapeut heeft na de vierjarige universitaire studie psychologie, pedagogiek of gezondheidswetenschappen een vierjarige opleiding tot psychotherapeut gevolgd.
Een psychotherapeut richt zich op complexe psychische klachten. Een psycholoog, een GZ-psycholoog en een psychotherapeut zijn allemaal geen arts en mogen dus geen medicijnen voorschrijven. Iets wat een psychiater wel mag doen. Een psychiater is iemand die een studie geneeskunde heeft gedaan en zich daarna gespecialiseerd heeft in de psychiatrie. Een psychiater behandelt zware psychische klachten waar medicijnen een rol spelen in de behandeling.
Ook als je gezond bent kun je in therapie
Hoewel je misschien denkt dat je therapie alleen nodig hebt als je je niet goed voelt, omdat je bijvoorbeeld last hebt van een depressie, bipolaire stoornis of ernstige angsten, hoef je helemaal geen ernstige problemen te hebben om eens met een psycholoog te praten. Soms voelt het gewoon fijn om even met iemand te kunnen praten, ook al ben je verder helemaal gezond.
Therapie is er dan ook niet alleen om mensen te genezen of beter te leren omgaan met mentale problemen, maar ook om psychische problemen te voorkomen. Net zoals dat het poetsen van je tanden helpt om cariës te voorkomen, en een warming-up voor het sporten blessures voorkomt.
Door in therapie te gaan zorg je dus gewoon goed voor jezelf. Gelukkig komen steeds meer mensen hier achter en is de stap om naar een psycholoog te gaan een stuk minder groot dan een paar decennia geleden.
De meest voorkomende therapievormen
Er zijn veel verschillende vormen van therapie die je kunt volgen als je niet goed in je vel zit. De ene therapie richt zich op genezing, de andere therapie leert je op een andere manier naar bepaalde zaken kijken. Bij sommige therapiesoorten krijg je oefeningen om je gedachtepatroon te veranderen, en weer een andere therapie bestaat uit alleen maar gesprekken met je behandelaar. Om een overzicht te krijgen van wat welke therapiesoort nu precies inhoudt, hebben we de meeste voorkomende therapievormen in Nederland even voor je op een rij gezet:
Cognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie (CGT) gaat ervan uit dat je niet altijd de oorzaak van je problemen hoeft te kennen om ze effectief te kunnen behandelen. Door op een andere manier te denken en je gedrag te veranderen kun je je al beter gaan voelen. Cognitieve gedragstherapie is een combinatie van cognitieve therapie en gedragstherapie. Tijdens je therapie leer je jouw problemen in kaart te brengen. Wat is het probleem, wat denk je op dat moment en hoe reageer je in die situatie. Door middel van oefeningen leer je jouw standaard gedachtepatroon en de daaropvolgende gedraging te doorbreken, zodat je dezelfde situatie de volgende keer anders aanpakt.
Oorspronkelijk is CGT ontwikkelt voor behandeling bij depressie, maar inmiddels kan CGT therapie ook worden ingezet bij veel andere klachten, zoals bij een dwangstoornis, gedragsproblemen, eetstoornis, (milde) depressieklachten, verslaving of angststoornis of fobie. CGT wordt ook vaak gebruikt om ervoor te zorgen dat mensen die een depressie hebben gehad, niet meer terugvallen in dat ziektebeeld.
Schematherapie
Schematherapie (ST) is een vorm van therapie waarbij je hardnekkige disfunctionele patronen leert herkennen en veranderen. Hierdoor zul je een betere band ontwikkelen met jezelf en gezonder interacteren met andere mensen. Bij Mindler kunnen tijdens de therapie technieken uit de schematherapie worden toegevoegd, afhankelijk van je klachten. Een volledige schematherapeutische behandeling wordt alleen gegeven in de specialistische GGZ (SGGZ).
Psychodynamische therapie
Ook psychodynamische therapie (PTD) is vooral geschikt voor mensen met psychiatrische stoornissen, stemmingsstoornissen, angststoornissen en persoonlijkheidsstoornissen en blijkt vaak erg effectief. Psychodynamische therapie zich op jouw ontwikkeling als persoon. Tijdens deze therapie sta je stil bij je gedachten, gevoelens en verlangens van nu, maar ook bij ervaringen uit het verleden. Dit kunnen nare ervaringen zijn die je onbewust hebt weggedrukt, maar die nu wel van invloed zijn op hoe jij je voelt in het dagelijks leven. Je leert begrijpen waardoor de problemen die je nu ervaart zijn ontstaan. Bij PTD word je door je therapeut aangemoedigd om zelf op zoek te gaan naar de antwoorden op je vragen. De therapeut begeleidt je hier natuurlijk wel goed bij. Soms zijn er maar een paar sessies nodig om je beter te voelen, maar het kan ook zijn dat je baat hebt bij een langere therapieduur. Je kunt de sessies volgen in je eentje, maar PTD kan ook in groepsvorm gevolgd worden.
Psychoanalyse
Psychoanalyse is misschien wel de bekendste vorm van therapie. Niemand minder dan Sigmund Freud is hier de grondlegger van. Psychoanalyse is de therapie die je vaak ziet in films en series en waar je waarschijnlijk zelf als eerste aan denkt bij het woord ‘therapie’. Psychoanalyse draait om de gesprekken die je hebt met je therapeut. Het is de voorloper van de psychodynamische therapie en de basisprincipes zijn eigenlijk gelijk.
Bij psychoanalyse duren de behandelingen wel langer (tot wel een paar jaar) en heb je vaak meerdere sessies per week nodig. Je gaat nog dieper in op je gevoelens. Hoe beïnvloeden bepaalde relaties en ervaringen uit het verleden jouw leven nu? Vanwege deze hoge frequentie zijn de kosten van psychoanalyse hoger en daarom wordt deze vorm van therapie sinds 2010 niet meer vergoed in Nederland door zorgverzekeraars.
Dialectische gedragstherapie
Dialectische gedragstherapie, afgekort als DGT, is speciaal ontwikkelt voor de behandeling van borderline persoonlijkheidsstoornis. Maar ook andere patiëntgroepen kunnen baat hebben bij deze vorm van therapie. Met DGT leer je beter te leven met het tegenstrijdigheden in het leven. Het ‘zwart-wit denken’ komt veel voor bij borderlinepatiënten en tijdens de therapie word je aangeleerd zaken te nuanceren. Zo kun je heftige emoties in de hand houden en een betere balans vinden tussen verschillende emoties. Het is een steunende therapie, wat betekent dat de nadruk komt te liggen op je positieve kanten. Tijdens de behandeling kun je onder meer te maken krijgen met mindfulness– en meditatieoefeningen.
Gezinstherapie
Mentale problemen heb je nooit alleen. Ook je omgeving krijgt er mee te maken. Zeker binnen gezinnen kan de dynamiek enorm veranderen als er een gezinslid mentaal niet lekker in zijn vel zit. Hoe ga je daar dan mee om? Hiervoor is er gezinstherapie. Gezinstherapie is eigenlijk een verzamelnaam voor therapievormen waarmee twee gezinsleden of meer tegelijk kunnen worden behandeld. Relatietherapie is ook een vorm van gezinstherapie.
Vaak wordt er bij gezinstherapie gebruik gemaakt van systeemtherapie. De gedachte hierachter is dat het gezin een systeem is, waarin alle onderdelen elkaar beïnvloeden. Als de ouders bijvoorbeeld flinke problemen hebben onderling, zonder dit hardop uit te spreken dan kan een kind hier psychisch onder leiden. Het heeft dan geen zin om alleen het kind te behandelen, het hele gezin is dan gebaat bij therapie.
Groepstherapie
Groepstherapie is net als gezinstherapie een verzamelnaam voor vormen van therapie die in groepsverband plaatsvinden. Bij groepstherapie zijn patiënten alleen geen familie van elkaar. Het zijn mensen die samen kunnen werken aan dezelfde problemen. Bijvoorbeeld een groep mensen die te maken heeft met misbruik of een bepaalde traumatische ervaring hebben opgelopen. Het voordeel van groepstherapie is dat je direct ontdekt dat je niet de enige bent die zich niet fijn voelt. De andere deelnemers aan de therapie zijn een extra steun en dat kan helpen om de therapie makkelijker te maken.
Welke therapie past bij jou?
Ieder mens is anders en niet iedereen is gebaat bij dezelfde therapiesoort. Er zijn therapieën die speciaal ontwikkelt zijn voor een bepaalde psychische aandoening, zoals dialectische gedragstherapie is ontwikkeld voor mensen met borderline stoornis. Maar veel psychische problemen kunnen met verschillende soorten therapieën worden behandeld. Heb je bijvoorbeeld last van een angststoornis dan kun je gebaat zijn bij psychotherapie, maar kan cognitieve gedragstherapie je misschien ook helpen. De ene therapie ligt je nu eenmaal beter dan de andere.
Welke therapie het beste bij jou past is een vraag die je samen met een behandelaar kunt behandelen tijdens een intakegesprek bij Mindler. Dat intakegesprek kun je via de app simpel inplannen op een datum en tijdstip dat het je het beste uitkomt. Bij Mindler zijn geen wachtlijsten dus je kunt vrijwel direct een afspraak voor een intake inplannen.
Welke therapie er gekozen wordt is soms ook een financiële vraag. Een langdurige therapie met veel sessies kost vaak meer dan een kortdurende therapie. Heb je een doorverwijzing van je huisarts dan word je therapie over het algemeen vergoed door je zorgverzekering. Tot hoever die vergoeding gaat hangt af van je verzekeraar. Bovendien moet je rekening houden met je eigen risico. Om te weten hoe het precies zit met de vergoeding voor de therapie die jij van plan bent te gaan nemen kun je het beste even contact opnemen met je zorgverzekeraar.
Je kunt ook therapie volgen zonder eerst naar de huisarts te gaan voor een doorverwijzing. In dat geval ben je zelf degene die alle kosten van de therapie betaalt. Het is vervelend, maar de kosten van een therapie moet je natuurlijk wel kunnen betalen.
Overige therapievormen
Interpersoonlijke therapie
Bij interpersoonlijke therapie gaat het om de relatie tussen personen. IPT, zoals deze therapie ook genoemd wordt, is een kortdurende therapie die voornamelijk wordt ingezet bij depressie en soms ook bij eetstoornissen. Centraal in de therapie staat het verbeteren van je relatie met anderen. Een verstoorde relatie kan namelijk de oorzaak zijn van je problemen. En andersom kunnen jouw problemen ook de oorzaak zijn van een verstoorde relatie.
Internet-/online therapie
Internettherapie of online therapie is therapie die je online kunt volgen. Dat kan via de chat, e-mail of via een beeldverbinding. Mindler is een aanbieder van online therapie. Via een app die je kunt downloaden kun je een afspraak maken met een psycholoog. De gesprekken vinden online plaats, waardoor je – zolang je verbonden bent met het internet – je therapie overal kunt volgen. Op de bank in je eigen woonkamer, aan de keukentafel of zelfs in het park.
Cliëntgerichte psychotherapie
Deze vorm van therapie richt zich niet per se op je klachten en symptomen, maar vooral op jou als persoon. Door deze therapie leer je jezelf beter kennen, leer je je goede kwaliteiten en mogelijkheden te benutten en probeer je een manier te vinden om om te kunnen gaan met de problemen die je ervaart. Cliëntgerichte psychotherapie is een steunende therapie waarbij de relatie met je therapeut een belangrijke rol speelt.
EMDR
EMDR is in korte tijd razend populair geworden, omdat het een behandeling is die in korte tijd erg effectief blijkt. EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing en wordt voornamelijk gebruikt voor traumaverwerking. Tijdens deze therapie praat je met je behandelaar over je trauma, bijvoorbeeld een ongeluk, terwijl je de bewegingen van je therapeut met je ogen volgt. Op die manier gaan je hersenen andere verbanden leggen en vermindert de emotionele lading bij het denken aan je trauma. Omdat die emotionele lading steeds minder aanwezig is, herbeleef je het trauma steeds minder vaak en kun je er makkelijker over praten.
Humanistische psychotherapie
Humanistische psychotherapie is een verzamelnaam voor verschillende therapiesoorten, zoals existentiële therapie en cliëntgerichte therapie. Therapieën die zijn ontstaan uit het humanisme, wat door veel mensen als voorloper van de positieve psychologie wordt gezien. Bij humanistische psychotherapie richt de patiënt zich op groei en ontwikkeling van zichzelf.
Metacognitieve therapie (MCT)
Metacognitieve therapie (MCT) is een vorm van cognitieve gedragstherapie (CGT). Hoe kijk jij tegen je eigen gepieker aan? Dat is de hoofdvraag die gesteld wordt tijdens deze vorm van therapie. Die opvatting worden ook wel metacognities genoemd. Samen met je therapeut ontleed je je gedachten en leer je op een goede manier met je gepieker om te gaan. Je praat niet alleen over je gedachten, maar krijgt ook oefeningen mee waar je later weer op terug kunt vallen.
Mentaliseren bevorderende therapie (MBT)
Mentaliseren bevorderende therapie laat je inzien hoe je over jezelf en over anderen denkt en wat je daarbij voelt. Hoe reageer jij op anderen? Deze therapie is geschikt voor iedereen die problemen heeft met het onderhouden van intieme relaties en problemen die daarbij komen kijken, zoals woede-uitbarstingen, zelfmutilatie en het verliezen van de controle. Dit gebeurt vooral wanneer er sprake is van stress. Het doel is jezelf beter te leren kennen en daardoor je sociaal functioneren te verbeteren.
Lichaamsgerichte psychotherapie
Lichaamsgerichte psychotherapie is een verzamelnaam voor therapieën die het lichaam betrekken in het therapeutische proces. Tijdens zo’n therapie voer je gesprekken, maar let je bijvoorbeeld ook op je lichaamshouding, de manier van bewegen en sta je stil bij hoe je van binnen voelt. Het uitgangspunt van deze therapiesoorten is dat er een duidelijk samenhang is tussen lichaam en geest.
Existentiële psychotherapie
Existentiële psychotherapie leert je omgaan met lastige vraagstukken uit het leven. Bijvoorbeeld de angst voor de dood, een worsteling met je geaardheid of het hebben van problemen met betrekking tot ouder worden. Zingeving en acceptatie zijn sleutelwoorden. Het gaat bij deze vorm van therapie dus niet zozeer om het behandelen van een ziektebeeld, maar meer om het vinden van rust door het bespreken van filosofische gedachten.
Acceptance and Commitment Therapie (ACT)
Bij Acceptance and Commitment Therapie wordt er niet geprobeerd om je klachten te genezen, maar leer je omgaan met die klachten. Soms kunnen klachten nu eenmaal niet snel genezen worden, maar is het wel moeilijk om ‘normaal’ door te leven. Bijvoorbeeld omdat je door je klachten elke dag pijn hebt, of omdat je dingen die je eerst wel kon nu niet meer kan. ACT is een vorm van gedragstherapie die ervoor zorgt dat je de klachten leert accepteren. Daarnaast leer je te focussen op zaken waar je wél invloed op hebt. Zo krijg je de controle over je leven weer terug.
Palliatieve zorg
Wanneer er geen genezing van een ziekte meer mogelijk is, kan palliatieve zorg ervoor zorgen dat de kwaliteit van leven te behouden en, als het even kan, dragelijker te maken. Palliatieve zorg wordt niet alleen ingezet bij mensen met kanker, maar ook bij COPD patiënten, dementerenden en mensen met hartfalen. Palliatieve zorg is niet alleen gericht op de patiënt, maar ook op de naasten.
Werkt therapie? Zo ja, waarom?
Werkt therapie nu eigenlijk echt? Verreweg de meeste onderzoeken die er naar zijn gedaan zeggen van wel. Volgens bijvoorbeeld de American Psychological Association (APA) heeft therapie een goed effect op de meeste mentale diagnoses. Dat blijkt uit een aantal meta-analyses, die in opdracht van deze organisatie zijn uitgevoerd. De therapievorm zelf maakt niet eens zoveel uit, zolang er maar gekozen wordt voor een serieuze en bewezen variant. Factoren die van invloed zijn op de effectiviteit van therapie zijn de persoonlijke kenmerken van de patiënt en de therapeut. Om welk ziektebeeld gaat het, hoe is de sociale situatie van de patiënt en welke persoonlijkheid heeft hij. Ook de behandeling en vaardigheid van de therapeut zijn van invloed op de uiteindelijke resultaten. Wat nu de precieze reden is waarom een therapie wel of niet slaagt is niet echt aan te wijzen, omdat het moeilijk is om te bepalen wanneer een therapie succesvol is afgerond. Dat verschilt van persoon tot persoon. Vaak is het een combinatie van verschillende factoren. Therapie werkt niet voor alle mensen in alle situaties, maar het is wel de meest effectieve methode voor het behandelen van psychische problemen.
Claudi Bockting (hoogleraar Klinische Psychologie in de Psychiatrie aan de Faculteit der Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam (AMC-UvA) doet wereldwijd onderzoek naar e-therapie. Zij ontdekte dat online therapie net zo effectief is als ‘face tot face therapie’, en dat geldt voor vrijwel alle psychische aandoeningen.
Uit een meta-analyse met resultaten van 56 studies met in totaal 100 duizend cliënten die werden samengevoegd, bleek online therapie net zo doeltreffend als de traditionele therapie. De helft van de patiënten had baat bij online therapieën en een derde ervan zag de klachten zelfs echt verminderen.
De geschiedenis van therapie in het kort
Therapie kent een eeuwenlange geschiedenis. Vroeger ging men niet naar een therapeut, maar namen priesters en predikanten deze taak waar. De geestelijken hadden echter niet dezelfde effectieve methodes die we heden ten dagen kennen en handelden vanuit hun religie. In de jaren die volgende ontwikkelde de wetenschap zich steeds meer. Naarmate de medische wetenschap meer ontdekte kregen medici ook steeds meer invloed, wat ten koste ging van het werk van de geestelijken.
De meest bekende naam uit de opkomst van nieuwe geestelijke wetenschap was Sigmund Freud. Hij noemde zichzelf psychoanalyticus en ontwikkelde de psychoanalyse, wat wordt gezien als de eerste echte vorm van psychotherapie. De gedachte van Freud was dat de psyche van de mens bestaat uit verschillende delen die met elkaar in conflict kunnen raken. De oorzaak daarvan ligt volgens hem vaak in de opvoeding of de kinderjaren van de patiënt.
Andere psychologen namen het gedachtegoed van Freud over en de wetenschap rondom de menselijke geest bleef zich steeds verder ontwikkelen. De theorieën van Sigmund Freud zijn ondertussen alweer ingehaald door nieuwe theorieën, maar men blijft Freud beschouwen als de grondlegger van de moderne psychische wetenschap.
Vandaag de dag is er heel veel meer kennis over de menselijke geest en zijn er een heleboel therapieën bijgekomen waarmee mensen geholpen kunnen worden. De wetenschap blijft in ontwikkeling en het is dan ook zeker niet uit te sluiten dat er over een x-aantal jaar weer nieuwe vormen van therapie ontstaan. Een van de grootste nieuwe ontwikkelingen van afgelopen jaren is het ontstaan van online therapie. Waarbij de patiënt niet meer bij de therapeut op kantoor hoeft te komen, maar therapie vanaf een afstand kan worden gegeven. Mindler is hier een voorbeeld van.