Alles over rouw en rouwverwerking: Wat is rouwverwerking en de symptomen?
Als je een belangrijke eigenschap van rouwverwerking zou moeten opschrijven, is het dat het heel persoonlijk is. Ieder mens is anders en iedereen rouwt anders. Rouwen is niet een emotie, rouwverwerking is een bak aan emoties die je rechts en links tegemoet komen, soms op momenten dat je het helemaal niet verwacht. En vooral die onverwachte rouwmomenten zijn moeilijk. Rouw is geen ziekte, maar je kunt er wel behoorlijk ziek van worden. Ondanks dat je weet dat het een onderdeel van het leven is, kan rouw je leven ontzettend op de kop zetten. Je kunt jezelf kwijtraken als je verstrikt raakt in de emoties die rouwverwerkingmet zich meebrengt. Waar de een het leven na verloop van tijd weer oppakt na een periode van rouw, kan een ander maar geen licht aan het einde van de tunnel ontdekken. Het is heel natuurlijk om je slecht en niet jezelf te voelen ten tijde van rouwverwerking, maar als je het gevoel hebt dat je er niet meer uit kunt komen, dan is het wellicht slim om hulp te zoeken.
Wat is rouw?
Rouw staat voor de gevoelens die je krijgt als je te maken krijgt met een verlies. Dat kan een overlijden zijn van een dierbare, maar ook het krijgen van miskraam, het verliezen van een grote liefde, en zelfs het verlies van je baan. Over het algemeen is de rouw vlak na het ‘gebeuren’ heftig maar naarmate de tijd verstrijkt neemt het donkere gevoel steeds verder af, en komt er weer ruimte om van het leven te gaan genieten. Maar het kan ook voorkomen dat mensen door langdurig aanhoudende rouw het plezier in het leven verliezen. Rouw bestaat uit allerlei verschillende emoties, die soms ook tegenstrijdig zijn. Je weet waarschijnlijk wel dat gevoelens als verdriet en somberheid horen bij rouw. Maar ook emoties als angst, agressie, verwarring kunnen de revue passeren. En, geloof het of niet, ook positieve gevoelens van opluchting en dankbaarheid kunnen door je gevoeld worden als je in de rouw bent.
Rouwverwerking betekenis en waarom het zo heet
Het woord ‘rouw’ komt van het Germaanse hreuwan-, dat ‘rouwen’ of ‘verdriet voelen’ betekent. Als je aan het rouwen bent dan voel je verdriet om een verlies. Dit verdriet moet je verwerken – rouwverwerking. Daar gaat meestal langere tijd overheen. Dat verwerken van het verlies, de emoties die je daarbij voelt en het leren omgaan met die emoties noemen we de rouwperiode. Een rouwperiode heeft geen tijdskader. Het rouwproces van de ene persoon kan veel langer duren dan het rouwproces van een ander.
Soorten rouwverwerking
Als het gaat om rouw dan kunnen we twee verschillende soorten onderscheiden. De normale rouw en verstoorde rouw.
‘Normale’ rouw
Dit is de vorm van rouw zoals je hem waarschijnlijk kent. Bij ‘normale’ of ‘gewone’ rouw doorloop je de verschillende fases van een rouwproces en wordt het verdriet na verloop der tijd steeds ietsje minder. Stap voor stap verwerk je alle emoties die tijdens jouw rouwproces naar boven komen en op den duur heb je jouw verlies goed kunnen verwerken en kun je jouw leven stukje bij beetje weer oppakken.
Persisterende complexe rouwstoornis en Prolonged Grief Disorder / Verstoorde rouw
Persisterende complexe rouwstoornis (PCRS) is pas sinds 2013 erkend als officiële term in de psychologie en is opgenomen in de DSM-5 (het handboek dat psychologen overal ter wereld gebruiken om psychische stoornissen te diagnosticeren). PCRS is dus, anders dan ‘normale’ rouw, een stoornis. Tot de jaren ‘90 werden voor deze vorm van rouwverwerking andere termen gebruikt, zoals chronische rouw, onvoorziene rouw of uitgestelde rouw. Maar omdat er veel termen waren en er ruimte was voor discussie over de termen die ook niet echt goed onderbouwd konden worden kon het nog niet onder een diagnostische categorie worden. Maar dat is het nu dus wel. PCRS wordt ook wel verstoorde rouw genoemd. Het verschil tussen ‘normale’ rouw en verstoorde rouw is de mate waarin de symptomen voorkomen. In beide gevallen kan iemand een intens verlangen naar de overledene ervaren, moeite hebben om een verlies te accepteren en moeite hebben om alledaagse activiteiten op te pakken. Bij ‘normale’ rouw zijn deze verschijnselen licht aanwezig en nemen ze in de loop van de tijd af. Bij PCRS houden deze verschijnselen langer dan een jaar aan, zorgen ze voor lijden en kun je er niet meer goed door functioneren. Je bent als het ware verlamd door het verlangen naar datgene dat er niet meer is. Onderzoek heeft uitgewezen dat de behandeling zoals je die krijgt wanneer je last hebt van een depressie of PTSS (Post Traumatische Stress Stoornis) niet voldoende is voor het behandelen van verstoorde rouw. Er is voor deze vorm van rouw een specifieke behandelaanpak nodig.
Wat zijn de oorzaken van rouw?
Je denkt bij rouwverwerking misschien als eerste aan het overlijden van een dierbare. Maar het verlies van iemand die je na staat is niet de enige reden waarom mensen in rouwproces kunnen belanden: Rouw bij overlijden
De bekendste vorm van rouwverwerking is het proces dat iemand doormaakt wanneer een naaste komt te overlijden. Rouw bij scheiding
Rouw kan voorkomen zonder dat er iemand overlijdt. Zo kun je bijvoorbeeld in een rouwproces belanden wanneer je gaat scheiden. Wat de reden voor de scheiding ook is, je ‘verliest’ je leven samen met de ander. Er komen emoties voorbij als schuldgevoel, angst om alleen te zijn en schaamte. Soms weet je niet goed meer wie je zelf bent zonder de ander. Het komt ook vaak voor dat je deze gevoelens onderdrukt, omdat je het idee hebt dat je sterk moet zijn. Dit gebeurt vaak wanneer er kinderen in het spel zijn. Daardoor kan het zijn dat je langer bezig bent rouwverwerking. Rouw bij ziekte
Ineens krijg je te horen dat je ernstig ziek bent. Ook dan kun je in een rouwproces belanden. Je bent dan wel niet overleden, maar je bent wel je gezondheid verloren. Het kost tijd om dit verlies te verwerken. Rouw bij overlijden huisdier
Zeker als je huisdier een volwaardig lid van je gezin is kan het overlijden van het diertje je flink raken. Het is helemaal niet gek dat je moet rouwen om de dood van een dier waar je zo ontzettend mee verbonden bent geweest. De dood van een huisdier is ook heel goed te merken in je dagelijks leven. Er loopt ineens niks meer door de kamer, je hoeft ‘s ochtends de deur niet meer uit om de hond uit te laten, je hoort geen gemiauw meer als je thuiskomt uit je werk en je hoeft geen dierenvoer meer te kopen tijdens het boodschappen doen. Op deze momenten kan het verdriet rauw op je dak vallen. Rouw bij miskraam
Hoewel er helaas nog steeds niet heel open over een miskraam wordt verteld door veel vrouwen is dit een heel heftige gebeurtenis waar vaak een periode van rouw op volgt. Niet alleen bij de vrouw die het miskraam heeft gehad, maar ook bij de partner. Het kost tijd om dit verlies te verwerken. Het feit dat er zo weinig over gepraat wordt kan de rouwverwerking moeilijker maken. Rouw omdat je geen kinderen kunt krijgen
Als jij/jullie heel graag kinderen willen, en om een of andere reden is dit onmogelijk dan kun je daar ontzettend verdrietig van worden. Het idee dat je nooit kinderen zult krijgen kan je van binnen zo diep raken dat je in een rouwproces belandt. Je verliest immers het toekomstbeeld met kinderen dat je zo lang voor ogen had. Rouw bij verlies baan Het verlies van een baan lijkt misschien minder erg dan een overlijden, maar het kan een enorme impact op je leven hebben. Als je leeft voor je baan, je er op je plek bent en goed kunt opschieten met je collega’s, die je misschien zelfs als vrienden ziet, dan kan het verlies van je baan erg heftig zijn. Niet alleen verlies je een vertrouwde plek, maar misschien lever je ook inkomen in, zie je jouw collega’s niet meer en ben je de structuur in je dag kwijt. Allemaal zaken die je leven zo op de kop kunnen zetten dat je de tijd nodig hebt om deze verliezen te kunnen verwerken.
Wat zijn de oorzaken van verstoorde rouw / PCRS?
De meeste mensen kunnen zelf door hun rouwproces komen. Na een verlies krijgt ongeveer 10% van de mensen serieuze psychische problemen. Er zijn verschillende factoren aan te wijzen die ervoor kunnen zorgen dat er verstoorde rouw ontstaat. Zo kan de intensiteit van de rouw groter zijn wanneer het gaat om een overlijden dichtbij, zoals het overlijden van een partner of kind. Ook als het verlies plotseling is (zoals bij een ongeluk), ervaart men dit als heftiger dan wanneer er sprake is van een natuurlijk verlies. Maar ook bepaalde persoonskenmerken kunnen ervoor zorgen dat er verstoorde rouw ontstaat. Mensen met een negatief zelfbeeld, depressie of verstoorde hechting bijvoorbeeld kunnen een verlies heftiger ervaren. Verder is wat er gebeurt na het verlies ook van belang voor je rouwproces. Mensen die goed worden ondersteund, ruimte krijgen om te rouwen en voor wie er geen andere consequenties (zoals financiële problemen) aan het verlies vast zitten zijn beter in staat om hun verlies te verwerken dan mensen bij wie dat niet zo is.
Fases van rouw
De Zwitsers-Amerikaans psychiater Elisabeth Kübler-Ross staat bekend om haar pionierswerk rondom stervensbegeleiding. Zij was het die voor het eerst sprak over verschillende fases van rouw. Ze onderscheidde 5 fases, maar dat wil niet zeggen dat iedereen die rouwt al die fases op de juiste volgorde doorloopt. Rouw is voor iedereen anders. Sommige mensen slaan fasen over, andere komen terug in een fase die ze eerder al gehad hebben. Om goed te kunnen rouwen is het nodig om respect te hebben voor het rouwproces. Je moet je veilig en vertrouwd voelen en geduld hebben. Anderen moeten geduld hebben met jou. Het is niet mogelijk om rouwverwerking te versnellen. Je kunt niet jezelf opleggen om even wat rouwfasen over te slaan. Als je de verschillende rouwfasen kent kun je ze herkennen en dat kan helpen bij het opbrengen van geduld. De vijf fases waar Kübler-Ross over berichtte zijn overigens niet alleen van toepassing op een overlijden. Ze kunnen ook voorkomen bij traumatische gebeurtenissen of een grote persoonlijke verandering. Dit zijn de vijf fases van rouw volgens Elisabeth Kübler-Ross:
Fase 1 van rouwverwerking: Ontkenning
‘Dit gebeurt niet echt’. ‘Het is niet waar’. In de eerste fase van rouwverwerking kun je de realiteit niet onder ogen zien. Dit is een natuurlijke vorm van zelfbescherming. Je laat toe wat je aankunt en verder niets. Een overlijden of verlies kan zo heftig zijn dat je dit emotioneel simpelweg niet aankunt, je weigert te geloven dat het is gebeurd. Zo dek je bijvoorbeeld de tafel nog steeds voor twee personen terwijl je partner is overleden, of kun je ‘s ochtends je brood gaan klaarmaken om mee te nemen naar je werk, terwijl je bent ontslagen. Fase 2 van rouwverwerking: Woede
In fase 2, als de realiteit van het gebeurde eenmaal tot je door is gedrongen kun je boos worden. Woedend zelfs! Het is voor buitenstaanders dan lastig om je te helpen. Jij denkt alleen maar: ‘Waarom overkomt mij dit?’ Je kunt boos zijn op anderen, zoals op de doktoren die jouw geliefde niet konden redden, op de chauffeur van de auto die jouw kind aanreed of op je baas omdat hij je ontslagen heeft. Maar je kunt ook boos zijn op jezelf. ‘Waarom liet ik mijn kind alleen fietsen?” Fase 3 van rouwverwerking: Onderhandeling
In de derde fase ga je onderhandelen met jezelf, omdat je hoopt dat er ooit einde komt aan je rouwverwerking. Het is het moment waarop je beseft dat boosheid je nergens brengt en dat je doelen gaat stellen. Je richt bijvoorbeeld een stichting op die geld inzamelt voor onderzoek naar de ziekte waaraan jouw dierbare is overleden. Het kan ook een doel zijn dat op jezelf slaat, zoals stoppen met roken of beginnen met hardlopen.
Fase 4 van rouwverwerking: Verdriet en depressie
Nu je echt je verlies onder ogen begint te zien komen daar gevoelens van verdriet bij kijken. Je voelt je machteloos, en als je woedegevoelens onderdrukt hebt de afgelopen tijd dan kun je in een depressie belanden. Voor anderen is het moeilijk om je te bereiken, want je trekt je nu het liefste terug. Het kan ook zijn dat je steeds opnieuw de behoefte hebt om je verdriet te uiten. Fase 5 van : Aanvaarding
In de laatste fase van je rouwproces heb je de situatie leren accepteren. Het is nu tijd om los te laten. Dat betekent niet dat je de gebeurtenis hoeft te vergeten, maar je kunt erin berusten. Dit is het moment waarop je jouw leven weer kunt gaan oppakken.
Rouw: symptomen en klachten
Wanneer je je somber voelt als er een dierbare overlijdt, dan is het vrij duidelijk dat je in de rouw bent. Maar soms voel je je down en somber terwijl er niemand is overleden. Ook dan kan er sprake zijn van rouwverwerking. Hoe weet je of je in rouw bent, of dat er wat anders aan de hand is?
Rouw bij volwassenen: klachten en verschijnselen
Ieder mens is verschillend, dus de symptomen die horen bij rouw kunnen bij iedereen verschillend zijn. De klachten kunnen zowel psychisch als fysiek zijn. Dit zijn de meest voorkomende symptomen die horen bij rouwverwerking. Psychische klachten:
Ongeloof
Verdriet
Schuldgevoel
Boosheid
Eenzaamheid
Somberheid
Veel piekeren
Depressieve gevoelens
Concentratieproblemen
Gedachten aan zelfdoding
Lichamelijke klachten:
Vermoeidheid
Gespannen spieren
Hoofdpijn
Geen zin in eten
Minder concentratie
Onrustig gevoel
Hartkloppingen
Transpireren
Rouw bij kinderen: klachten en verschijnselen
Kinderen kunnen heel snel wisselen tussen emoties. Het ene moment zijn ze heel verdrietig, en het andere moment zitten ze lekker op de grond vrolijk te spelen. Kinderen uiten hun rouwgevoelens door hun gedrag. Dat gedrag kan bij ieder kind verschillend zijn. Het ene kind wordt boos en driftig, het andere kind trekt zich juist terug. De volgende symptomen wijzen bij kinderen op rouw:
Meer behoefte aan geborgenheid
Terugval in ontwikkeling (ineens niet meer zindelijk bv)
Slecht kunnen concentreren op school
Moeite met slapen
Veel vragen stellen over de dood
Vaak huilen
Terugtrekken
Boosheid
Net als volwassenen hebben ook kinderen tijd nodig om te rouwen. Heb geduld. Maar als je kind na een half jaar nog steeds dit soort gedrag vertoont is het goed om contact op te nemen met een professional.
Waar sta ik met mij rouw?
Ben je somber en verdrietig, boos of heb je last van depressieve gevoelens? Dan kan het zijn dat je nog hevig in de rouw bent. Misschien is er niemand overleden, maar ervaar je rouw omdat er in je leven iets wezenlijks is veranderd. Ben je in de rouw of lijdt je zelfs aan een persisterende complexe rouwstoornis? Om daar achter te komen kun je online een zelftest doen. De TGI-SR (Traumatic Grief Inventory-Self Report) geeft inzicht in jouw gevoelens van rouw en of er in jouw geval sprake kan zijn van PCRS. De test bestaat uit een vragenlijst die je moet invullen en duurt zo’n 4 minuten. Maak je je zorgen om je kind, dan kunnen jullie deze vragenlijst samen invullen. Een online test kan je inzicht geven in jouw rouwproces, maar is niet hetzelfde als een diagnose. Jouw huisarts kan het beste beoordelen of je meer hulp nodig hebt, bijvoorbeeld van een psycholoog of dat er misschien nog wat anders aan de hand is. De eerste stap die je kunt nemen om hulp te zoeken is een gesprek aanvragen met je huisarts. De huisarts kan je zelf, eventueel met behulp van een praktijkbehandelaar, ook helpen.
Rouwverwerking herstel – Hoe behandel je rouw?
Rouwverwerking bestaat uit emoties. En die emoties zet je niet zomaar even stop. Je kunt rouw dus niet zomaar even genezen. Veel mensen rouwen zelf en hebben daar geen professionele hulp bij nodig. Zij kunnen zelfstandig de verschillende rouwfasen doorlopen en hun rouwverwerking afsluiten. Maar als je vast komt te zitten in een rouwfase, of wanneer je naast rouw ook te kampen hebt met andere psychische problemen, dan kan professionele hulp je helpen om ‘los’ te komen uit de fase waarin je vast zit zodat je verder kunt komen in je rouwproces en deze nare periode goed kunt afsluiten.
Rouwverwerking therapie
Het uiten van je verdriet, woede, frustratie en alle andere gevoelens die over je heenkomen als je in de rouw bent is goed om het te kunnen loslaten. Een luisterend oor kan heel belangrijk zijn in het verwerken van je verlies. Een psycholoog kan dat luisterend oor bieden. Ook cognitieve gedragstherapie kan helpen bij rouwverwerking. Bij deze vorm van therapie leer je anders naar dingen te kijken. Omdat je er anders naar kijkt ga je er ook anders mee om. Cognitieve gedragstherapie wordt vaak ingezet bij verstoorde rouw. Daarnaast kun je van je therapeut bepaalde oefeningen meekrijgen. Denk daarbij aan schrijfopdrachten waarin je brieven moet schrijven, tekenopdrachten of het uitvoeren van een afscheidsritueel.
Rouwverwerking medicatie
Er bestaat geen medicijn dat je kan laten stoppen met de rouwverwerking. Er kunnen wel medicijnen worden voorgeschreven voor klachten die met rouw gepaard gaan, denk daarbij bijvoorbeeld aan slaapmedicatie of medicijnen die je kunt gebruiken bij angst- of depressieklachten. Bij Mindler worden geen medicijnen voorgeschreven, dat kan alleen een arts of psychiater doen.
Natuurlijke supplementen bij rouwverwerking
Bij rouwverwerking komen vaak meer klachten kijken dan alleen verdriet. Voor klachten als slaapproblemen en hoofdpijn kun je natuurlijke supplementen nemen. Lavendel, magnesium en valeriaan kun je bijvoorbeeld nemen om beter te slapen. Over het algemeen draagt gezond te eten, genoeg drinken en genoeg rusten bij aan hoe jij je voelt tijdens het rouwproces. Overleg altijd met je behandelaar of je er goed aan doet om voedingssupplementen in te nemen.
Mindfulness bij rouwverwerking
Mindfulness kan ook helpen bij rouwverwerking. Het leert je te leven in het hier en nu. Je komt in contact te staan met je gevoelens die je op dit moment hebt, zonder dat je daar verder een oordeel over velt. Omdat je weet hebt van deze gevoelens is het makkelijker ze een plekje te geven. Mindfulness kan je dus helpen om verdriet over een verlies goed te verwerken. Bekende mindfulness oefeningen zijn bijvoorbeeld yoga, meditatie en ademhalingsoefeningen.
Omgaan met rouwverwerking in het dagelijks leven
Wanneer iemand in de rouw is voelt hij zich anders dan normaal. Het kan lastig zijn voor buitenstaanders om daarmee om te gaan. Ben jij degene die in de rouw is, dan kan het moeilijk zijn om je staande te houden in je normale dagelijkse leven. Het is belangrijk om jezelf de ruimte te geven om te rouwen. Zie je dat iemand anders in de rouw is, geef hem of haar dan de tijd om het rouwproces te doorlopen en biedt steun waar dat nodig is. Rouwverwerking en familie
Wanneer er sprake is van een overlijden in een familie kan iedereen daar anders mee omgaan. Waar de een er heel graag over wil praten, wil de andere juist zo snel mogelijk verder met zijn leven. Niet iedereen zit even lang in dezelfde rouwfase, dit kan zorgen voor onbegrip binnen een familie. Geef elkaar de ruimte en tijd, zodat iedereen op zijn persoonlijke manier het rouwproces kan doorlopen. Is er een iemand binnen de familie in de rouw, bijvoorbeeld door ontslag of een verbroken liefde, wees dan geduldig en biedt steun en een luisterend oor.
Rouwverwerking en werk Rouwverwerking kan je werk behoorlijk in de weg zitten. Je humeur is anders dan anders, je kunt last hebben van concentratieproblemen en verdriet kan je ineens overmannen. Het is belangrijk om tijd te nemen om je verdriet te verwerken. Als je werkgever bent, geef je werknemer die in de rouw is dan voldoende tijd om het rouwproces te doorlopen. Werken kan trouwens ook helpen tijdens de rouwverwerking. De steun van de baas en je collega’s en de afleiding en structuur die je baan met zich meebrengt kunnen houvast geven in een periode van rouw.
Rouwverwerking en relaties
Rouwverwerking is heel erg persoonlijk. En als je elkaar niet kunt steunen binnen een relatie tijdens een periode van rouw kun je uit elkaar groeien. Het rouwproces kan je persoonlijkheid tijdelijk veranderen, maar deze verandering kan ook blijvend zijn. Het vergt veel inlevingsvermogen om je partner goed te kunnen steunen in zijn of haar rouwproces. Zijn jullie beiden bezig met rouwverwerking dan wordt het nog een stuk moeilijker. Ondanks het feit dat jullie beiden in de rouw zijn, betekent dat niet dat jullie de verschillende fases van rouw op hetzelfde tempo doorlopen.
Rouw en seksualiteit
Alle emoties die je hebt bij rouwverwerking kunnen je seksleven beïnvloeden. Depressieve gevoelens, somberheid en fysieke klachten kunnen de zin in een vrijpartij in de weg zitten. Wees begripvol naar elkaar en heb geduld. Is het je partner die overleden is, dan kan het moeilijk zijn om seks te hebben met een nieuwe partner. Er is wel behoefte aan intimiteit, maar de gedachten aan je overleden partner zorgen voor conflicterende gevoelens. Je kunt je schuldig voelen of verward. Naarmate de tijd verstrijkt zal het conflict in je hoofd naar de achtergrond verdwijnen.