Wat zijn persoonlijkheidsstoornissen?
Persoonlijkheidsstoornissen zijn psychische aandoeningen waarbij iemand extreme variaties vertoont van ‘gewone’ karaktertrekken en zich daardoor niet meer goed kan aanpassen aan de omgeving. Persoonlijkheidsstoornissen behoren tot de ernstigere psychische klachten die mensen kunnen ervaren. De DSM-5 classificeert deze stoornissen in drie clusters (A, B en C), elk met hun eigen kenmerken. Deze psychische aandoeningen hebben een grote impact op iemands relaties, werk en algemene functioneren. Ze ontstaan meestal in de adolescentie of vroege volwassenheid en blijven zonder behandeling vaak levenslang bestaan.
Welke 9 persoonlijkheidsstoornissen zijn er?
De persoonlijkheidsproblematiek zoals beschreven in de DSM-5 omvat negen verschillende stoornissen, onderverdeeld in drie clusters. Cluster A bevat de 'vreemde' stoornissen: de paranoïde, schizoïde en schizotypische persoonlijkheidsstoornis. Deze worden gekenmerkt door ongewoon of excentriek gedrag. Cluster B omvat de 'dramatische' stoornissen: de antisociale, borderline, histrionische en narcistische persoonlijkheidsstoornis, waarbij emotionaliteit en impulsiviteit centraal staan. Cluster C bevat de 'angstige' stoornissen: de ontwijkende, afhankelijke en dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, waarbij angst en spanning overheersen.
Wat zijn de kenmerken van cluster A persoonlijkheidsstoornissen?
Cluster A persoonlijkheidsstoornissen kenmerken zich door vreemd of excentriek gedrag en moeilijkheden in sociale situaties. Bij de paranoïde persoonlijkheidsstoornis is er sprake van een diepgeworteld wantrouwen tegenover anderen, waarbij neutrale gebeurtenissen vaak als bedreigend worden geïnterpreteerd. Mensen met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis tonen weinig behoefte aan sociale interactie en hebben een beperkt scala aan emotionele uitingen. De schizotypische persoonlijkheidsstoornis uit zich in ongewoon gedrag, vreemde opvattingen en moeite met het vormen van hechte relaties.
Wat zijn de kenmerken van cluster B persoonlijkheidsstoornissen?
Cluster B persoonlijkheidsstoornissen worden gekenmerkt door emotionele instabiliteit, impulsiviteit en interpersoonlijke problemen. De antisociale persoonlijkheidsstoornis manifesteert zich in een patroon van schending van andermans rechten, gebrek aan empathie en impulsieve acties. De borderline persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door instabiele relaties, sterk wisselende stemmingen en zelfdestructief gedrag. De histrionische persoonlijkheidsstoorniskenmerkt zich door overmatige emotionaliteit en aandachtszoekend gedrag. Bij de narcistische persoonlijkheidsstoornis is er sprake van een opgeblazen gevoel van eigenwaarde, een sterke behoefte aan bewondering en een gebrek aan empathie.
Wat zijn de kenmerken van cluster C persoonlijkheidsstoornissen?
Cluster C persoonlijkheidsstoornissen worden gekarakteriseerd door angst en onzekerheid. Bij de ontwijkende persoonlijkheidsstoornis vermijden mensen sociale situaties uit angst voor afwijzing, ondanks een sterke wens voor contact. De afhankelijke persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door een overmatige behoefte aan zorg, wat leidt tot onderdanig en claimend gedrag. De dwangmatige persoonlijkheidsstoornis uit zich in preoccupatie met orde, perfectionisme en controle, wat vaak ten koste gaat van flexibiliteit en openheid.
Wat zijn de oorzaken van persoonlijkheidsstoornissen?
Persoonlijkheidsstoornissen ontstaan door een complexe wisselwerking tussen biologische, psychologische en sociale factoren. Genetische aanleg speelt een belangrijke rol, net als vroege jeugdervaringen en trauma's. Ook opvoedingsstijlen, zoals verwaarlozing of overmatige kritiek, kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van een persoonlijkheidsstoornis. Neurologische factoren, zoals afwijkingen in hersenstructuren die emoties reguleren, worden ook steeds vaker in verband gebracht met bepaalde persoonlijkheidsstoornissen. Het is belangrijk om te beseffen dat niet één enkele factor verantwoordelijk is voor het ontwikkelen van persoonlijkheidsproblematiek, maar dat het altijd gaat om een combinatie van invloeden.
Hoe worden persoonlijkheidsstoornissen gediagnosticeerd?
Persoonlijkheidsstoornissen worden gediagnosticeerd via een zorgvuldig proces van klinische interviews, vragenlijsten en observaties. Een psycholoog of psychiater zal kijken of je voldoet aan de criteria zoals omschreven in de DSM-5. Hierbij wordt gekeken naar langdurige patronen in je denken, voelen en gedrag die afwijken van de norm. Ook wordt onderzocht in hoeverre deze patronen problemen veroorzaken in je dagelijks functioneren. Het is belangrijk om eerlijk te zijn tijdens dit proces, zodat je de juiste diagnose en passende behandeling kunt krijgen.
Welke behandelingen zijn er voor persoonlijkheidsstoornissen?
Er zijn verschillende effectieve behandelmethoden voor persoonlijkheidsstoornissen. Schematherapie richt zich op het herkennen en veranderen van disfunctionele schema's die je ontwikkeld hebt. Dialectische gedragstherapie (DGT) is vooral effectief bij borderline en helpt met emotieregulatie en interpersoonlijke vaardigheden. Mentalization Based Treatment (MBT) helpt je om beter te begrijpen wat er in jezelf en in anderen omgaat. Daarnaast kan medicatie soms ondersteunend werken bij bepaalde symptomen zoals angst of stemmingswisselingen. De behandeling wordt altijd op maat gemaakt en kan jaren duren, omdat persoonlijkheidsverandering tijd kost.
Persoonlijkheidsstoornissen in het dagelijks leven: praktische handvatten
Als je een persoonlijkheidsstoornis hebt of met iemand leeft die een persoonlijkheidsstoornis heeft, kunnen deze tips helpend zijn:
Leer over de stoornis – kennis helpt je de patronen te herkennen en ermee om te gaan;
Communiceer duidelijk en stel gezonde grenzen;
Ontwikkel een routine die structuur biedt;
Zorg goed voor jezelf met voldoende rust, beweging en gezonde voeding;
Zoek steun bij lotgenoten of steungroepen.
Als je iemand kent met een persoonlijkheidsstoornis, is geduld en begrip belangrijk.