Wat is prestatieangst?
Je hebt hartstikke lang geleerd op dat ene tentamen en je weet zeker dat je de stof onder de knie hebt. Maar op het moment dat je het tentamen maakt, weet je ineens helemaal niets meer. Of je hebt je presentatie ontzettend goed voorbereid en meerdere malen geoefend, je weet zeker dat er niets meer mis kan gaan en op het moment dat je voor je collega’s en je baas staat sta je ineens met je mond vol tanden. Herkenbaar? Dan kan het zijn dat je last hebt van prestatieangst. Dat is heel vervelend, want door die angst kun je bepaalde taken niet goed uitvoeren, terwijl je het eigenlijk wel in de vingers hebt. Veel mensen hebben in meer of mindere mate last van prestatieangst. Sommige mensen voelen een lichte spanning als ze op het punt staan om iets te moeten presteren en vinden dat prettig. Anderen voelen zo’n enorme druk dat het hen helemaal verlamd. Het is voor veel mensen lastig om over prestatieangst te praten, omdat ze zich ervoor schamen. Maar dat hoeft niet, want je bent echt niet de enige die er last van heeft. In een wereld waar presteren belangrijk is, zoals op je werk, op school, in sportwedstrijden of om simpelweg mee te kunnen doen met de laatste trends kan prestatieangst ervoor zorgen dat je leven minder leuk wordt. Als dit bij jou ook het geval is, is het slim om hulp te zoeken. Want van prestatieangst kun je af komen door contact op te nemen met een psycholoog.
De angst wanneer je moet presteren
Prestatieangst is de angst die je voelt als je moet presteren wanneer er veel van je verwacht wordt. Dat kan zijn bij een presentatie op het werk, een belangrijke voetbalwedstrijd, deelname aan een quiz op tv of een sollicitatiegesprek bijvoorbeeld.
Natuurlijk is iedereen wel eens een beetje zenuwachtig als er gepresteerd moet worden, maar mensen met prestatieangst zijn zo zenuwachtig, dat ze niet zo goed presteren als dat ze eigenlijk zouden kunnen. “Een fopshow van de natuur”. Zo noemt Ard Nieuwenbroek, auteur van het boek ‘Omgaan met prestatieangst’ het in dit artikel van NRC. Als het gaat om echte angst, bijvoorbeeld als er een auto met volle vaart op je af komt rijden, dan wordt het denken uitgeschakeld en reageer je instinctief en spring je zonder na te denken aan de kant. Bij prestatieangst is er helemaal geen sprake van zo’n reëel gevaar, maar voelt je lijf dit wel zo. Het denken wordt uitgeschakeld en het gevolg is een black-out. Prestatieangst kan ervoor zorgen dat je leuke dingen niet meer kunt doen, en je je carrière op het spel zet. Bovendien kan prestatieangst ervoor zorgen dat je zelfvertrouwen daalt en je minder zelfverzekerd wordt. De angst om te presteren werkt voor sommige mensen verlammend en zorgt ervoor dat ze beneden hun kunnen presteren. Als je last hebt van prestatieangst wil je dingen echt heel graag goed doen, maar omdat je een enorme druk voelt komt het er dus niet goed uit. Prestatieangst komt niet alleen voor op school voor een examen, of op je werk voor een presentatie, maar ook in de slaapkamer. Daarover straks meer.
Prestatieangst en podiumvrees
Bij artiesten wordt prestatieangst ook wel eens podiumvrees genoemd. Maar liefst 40% van de artiesten en muzikanten heeft in meer of mindere mate last van podiumvrees. Sommige artiesten hebben die spanning nodig om te knallen op het podium, ander artiesten gaan eraan onderdoor en kunnen hun carrière voortijdig gedag zeggen. Veelgehoorde klachten bij artiesten met podiumvrees zijn trillen, hyperventilatie en misselijkheid.
Is prestatieangst een psychische stoornis?
Nee, prestatieangst (en ook podiumangst) is geen officiële psychische stoornis, zoals in de DSM 5 beschreven staat. De DSM 5 is het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders en is een handboek naar aanleiding waarvan men diagnoses kan stellen rondom psychische gezondheid. Hoewel prestatieangst op zich dus geen psychische stoornis is, wordt deze gezien als onderdeel van sociale angststoornis (voorheen sociale fobie genoemd). Er wordt dan vaak verwezen naar ’testangst’ of ‘prestatieangst’.
Verschillende soorten prestatieangst
Prestatieangst kan onderverdeeld worden in twee verschillende soorten. De cognitieve prestatieangst en de sociale prestatieangst.
Cognitieve prestatieangst
Cognitieve prestatieangst heeft te maken met je leervermogen. Mensen met cognitieve prestatieangst hebben er moeite mee om te laten zien wat ze allemaal geleerd hebben. Stel dat je als kok een presentatie moet geven over een bepaald gerecht dat je wilt uitleggen en alle ingrediënten heb je tot treuren toe uit je hoofd geleerd. Dan kan cognitieve prestatieangst ervoor zorgen dat je dat rijtje ingrediënten niet kan opnoemen op het moment dat het er toe doet.
Sociale prestatieangst
Sociale prestatieangst lijkt een beetje op verlegenheid. Je bent bang wat anderen van je denken. Deze angst kun je voelen als je bijvoorbeeld moet aansluiten bij een nieuwe groep mensen die je nog niet kent, of wanneer je tegen een groep moet spreken. Maar sociale prestatieangst kan ook opspelen als iemand naar je toe komt en simpel de weg vraagt.
Verschil tussen prestatieangst en faalangst
Er is een verschil tussen faalangst en prestatieangst. De termen worden echter vaak door elkaar heen gebruikt. Bij faalangst ben je bang om te falen. Je wilt alles zo goed mogelijk doen, streeft naar het allerbeste resultaat en bent daarom bang om fouten te maken. Zo zal iemand met faalangst bijvoorbeeld tot diep in de nacht doorstuderen om te voorkomen dat hij of zij lesstof overslaat bij de voorbereiding voor een tentamen. Faalangst hoeft niet te betekenen dat je uiteindelijke prestatie slecht is. Bij prestatieangst is dit meestal wel het geval. Bij prestatieangst ben je namelijk niet zozeer bang om fouten te maken, maar bang om te presteren. Deze angst komt vaak vlak voor de prestatie opzetten. De druk die prestatieangst met zich meebrengt kan zo hoog zijn dat je niet meer goed presteert. Je blokkeert dan als het ware.
Kinderen en prestatieangst
Niet alleen volwassenen kunnen last hebben van prestatieangst. Ook kinderen kunnen hier last van hebben. Prestatieangst kan dan van invloed zijn op de schoolprestaties of ervoor zorgen dat het kind het lastiger heeft met het opdoen van sociale contacten. Prestatieangst kan er ook voor zorgen dat een kind last krijgt van een gebrek aan zelfvertrouwen. Het is belangrijk om kinderen met prestatieangst daarom goed te begeleiden en te ondersteunen.
Oorzaken prestatieangst
Er zijn verschillende oorzaken te benoemen die ervoor kunnen zorgen dat iemand last krijgt van prestatieangst. Algemeen genomen zijn stress en angstgevoelens de reden dat je last krijgt van prestatieangst. Maar waar komt dat dan precies vandaan? En waarom heeft de ene persoon er meer last van dan de ander? Volgens Sian Beilock, cognitief wetenschapper en president van het Barnard College op de Columbia University, is de oorzaak van slechte prestaties door prestatieangst te vinden in het brein. Normaal gesproken wordt tijdens een prestatie de hersenactiviteit in de prefrontale cortex (die belangrijk is voor besluitvorming en aandacht) getemperd. Hierdoor kunnen de hersencircuits die verantwoordelijk zijn voor een routine hun taken ongehinderd uitvoeren. Maar als de prestatieangst op komt zetten, schakelt de prefrontale cortex in een hogere versnelling en interfereert met de activiteit in deze hersencircuits, waardoor iemand wordt gegrepen door de druk en in de knoop raakt. Sommige mensen kunnen beter met die druk omgaan dan anderen. De ene persoon gebruikt druk om nog beter te presteren. Een ander kan minder goed omgaan met de druk en kan er zelfs fysiek op reageren. Iemand ademt bijvoorbeeld veel sneller, begint te zweten of te trillen. Prestatieangst hangt dus samen met de druk die je voelt bij het moeten presteren. Er zijn verschillende redenen te bedenken waarom je druk kan voelen om te presteren; je kan het in je jeugd hebben meegekregen van je ouders. Als er bijvoorbeeld altijd gehamerd werd op het halen van goede cijfers, of je ouders erg fanatiek waren bij je sportactiviteiten. De druk om te presteren is je dan bij wijze van spreken een beetje met de paplepel ingegoten. Het kan ook zo zijn dat er een keer een prestatie, bijvoorbeeld een presentatie op je werk, is misgegaan. De volgende presentatie die je moet doen kan dan extra spannend zijn. Ook voor het eerst iets doen kan zorgen voor extra druk, zoals wanneer je voor het eerst moet spreken voor een grote groep.
Is prestatieangst erfelijk?
Erfelijkheid kan een kleine rol spelen prestatieangst. Sommige kinderen worden geboren met de neiging om heel verlegen of angstig te reageren op onbekende situaties. Ongeveer 15 tot 20% van kinderen wordt geboren met een extreme mate van deze gedragsindicatie. De helft daarvan ontwikkelt een sociale angststoornis, waaronder dus ook prestatieangst kan vallen. Vaak heeft het gedrag van de ouders een grote invloed op het ontstaan van prestatieangst bij kinderen. Zogenoemde ‘curling ouders’ kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat een kind niet bekend raakt met nieuwe en onbekende situaties. Als het kind zich dan later wel in een onbekende situatie bevindt, kan het in paniek raken omdat hij niet weet hoe hij hiermee om moet gaan.
Prestatieangst kenmerken en symptomen
Hoe kun je prestatieangst nu herkennen? Ieder mens is anders, dus de symptomen kunnen ook per persoon verschillen. Het belangrijkste symptoom van prestatieangst is dat je door de druk die je voelt minder goed presteert dan dat je zou doen als je die druk niet zou voelen.
Symptomen prestatieangst bij volwassenen
Bij volwassenen worden de volgende symptomen vaak genoemd als er sprake is van prestatieangst:
Snelle ademhaling
Verhoogde hartslag
Droge mond
Droge keel
Trillende handen
Trillende knieën
Trillende stem
Zwetende handen
Misselijkheid of een weeïg gevoel in de maag
Verschil in zicht (wazig zien of dubbel zien)
Het kan natuurlijk altijd een keer gebeuren dat een presentatie niet lekker loopt en dat je zenuwachtig wordt op het moment suprême. Het is belangrijk om te kijken wat er daarna met je gebeurt. Denk je na de lastige presentatie: “Ach, volgende keer gaat het vast beter?” dan is er weinig aan de hand. Maar raak je in paniek en denk je: “dat gaat de volgende keer nog slechter, wedden?” dan gaat er iets mis.
Symptomen prestatieangst bij kinderen
Prestatieangst uit zich bij een kind vaak anders dan bij volwassenen. Kinderen kunnen hun emoties nog niet zo goed bedwingen als volwassenen. Zo kan een kind met prestatieangst sneller gaan huilen, last krijgen van een woedeaanval of zich willen terugtrekken uit de situatie (wegrennen).
Heb ik prestatieangst?
Soms is het fijn om inzicht te krijgen in wat je nu precies voelt en denkt zonder meteen naar de huisarts of de psycholoog te stappen. Je kunt dan op het internet zoeken naar zelftests. Er zijn online een heleboel tests te vinden waarmee jij kunt uitvinden hoe het staat met je mentale gezondheid. Om erachter te komen of jij last hebt van bepaalde angsten, zoals prestatieangst, staan er veel verschillende tests online. Je kunt bijvoorbeeld deze test doen van MIND, een organisatie die psychische klachten probeert te voorkomen en mensen met psychische klachten ondersteunt. De uitkomst van de test kan je inzicht geven in je klachten, maar is niet een officiële diagnose. Daarvoor zul je naar de huisarts of psycholoog moeten.
Prestatieangst – Behandelingen
Er zijn verschillende behandelingen mogelijk om van je prestatieangst af te komen. Zo kun je in je eentje gaan praten met een psycholoog of samen met je partner in therapie gaan. Ook kun je mindfulness proberen. De psychologen van Mindler kunnen je helpen met het zoeken naar de juiste behandelmethode en je hierin begeleiden. Wat veel voorkomende therapieën bij prestatieangst op een rij:
Cognitieve gedragstherapie
Je kunt bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie gaan volgen. CGT zoals deze therapie ook wel wordt genoemd is een denk- en doe therapie. Naast gesprekken met de psycholoog ga je aan de slag met bepaalde oefeningen die de behandelaar je geeft. Het idee achter cognitieve gedragstherapie is dat bepaalde gedachten ervoor zorgen dat je op een bepaalde manier handelt. Als je angstig bent, dan handel je op een bepaalde manier. Door anders te gaan denken, en die angstgevoelens om te zetten in reële gedachten verandert je gedrag vanzelf. Het gevolg? Je wordt niet meer overmand door angstgevoelens tijdens die belangrijke presentatie en je kunt daardoor optimaal presteren. Meestal zijn er niet veel sessies nodig om helemaal van je prestatieangst af te komen. Het is een zeer effectieve methode. Mindfulness
Door mindfulness leer je leven in het hier-en-nu. Dat klinkt zweveriger dan het eigenlijk is. Mindfulness leert je omgaan met je angst, waardoor de angst die je voelt als je onder druk staat niet meer ‘overwhelming’ is. Doordat je jouw angst kan beheersen, kun je jouw taak gewoon volbrengen en bezwijk je niet onder de druk. Voorbeelden van mindfulness oefeningen zijn meditatie en ademhalingsoefeningen. Je kunt online al een boel mindfulness oefeningen vinden. Relatietherapie
Vindt de prestatieangst vooral zijn weg in de slaapkamer? Dan kan relatietherapie een goede optie zijn. Jij en je partner gaan dan samen praten met de psycholoog om ervoor te zorgen dat de prestatieangst een minder grote, of zelfs helemaal geen rol meer speelt in jullie privéleven. Omdat je online met de psychologen van Mindler praat kun je deze gesprekken voeren op een voor jullie comfortabele plek waar je vrij kunt praten.
Prestatieangst medicatie
Er zijn een paar medicijnen die kunnen helpen bij de behandeling van prestatieangst. Over het algemeen zijn dit echter slechts hulpmiddelen die een psychologische behandeling ondersteunen. Echte wonderpillen bestaan helaas (nog) niet. Bij prestatieangst op seksueel gebied kunnen erectiepillen hulp bieden. Er zijn meerdere soorten erectiepillen op de markt. Online erectiepillen bestellen heeft niet zoveel zin, want de kans dat je dan verkeerde pillen in handen krijgt is erg groot. Je kunt het beste kiezen voor erectiepillen op recept. Als je last hebt van een angststoornis kan het ook zijn dat je antidepressiva krijgt voorgeschreven. Maar dit gebeurt alleen als je echt ernstige klachten hebt. In het geval van prestatieangst is het over het algemeen niet nodig om medicatie te slikken.
Bij Mindler worden geen medicijnen voorgeschreven.
Omgaan met prestatieangst in het dagelijks leven
Prestatieangst kan ontstaan op allerlei momenten waarop er een prestatie geleverd moet worden. Dat kan op school zijn of op het werk, maar ook bij sportwedstrijden een optreden op het podium of als je een toost moet uitbrengen op een bruiloft. Maar ook als je aan de beurt bent om een pond kaas te bestellen, of in het buitenland op het terras een biertje bestelt. Prestatieangst kan dus best wel van invloed zijn op je dagelijkse leven.
Prestatieangst en familie
Ook binnen een familie of gezin kan er sprake zijn van prestatieangst. Bijvoorbeeld als er altijd flink de nadruk wordt gelegd op het winnen van een sportwedstrijd of het halen van goede cijfers op school. De druk die wordt opgelegd op iemand binnen het gezin die op het punt staat een prestatie te leveren, kan ervoor zorgen dat het juist niet lukt. Zo’n mislukte prestatie zorgt dan voor een knauw in het zelfvertrouwen. Prestatieangst kan ervoor zorgen dat het plezier in leuke dingen, zoals sporten, verdwijnt.
Prestatieangst en werk
Prestatieangst op de werkvloer is, om het maar even simpel te zeggen, niet een heel handige combinatie. De meeste mensen willen goed hun best doen op de werkvloer en graag een stapje hogerop komen. Om promotie te kunnen maken of gewaardeerd te worden door je collega’s en je baas wordt er van je verwacht dat je goed presteert. Prestatieangst kan ervoor zorgen dat je niet goed uit de verf komt, hoewel je wel prima geschikt bent voor het uitoefenen van de taken. Een mislukte presentatie kan je carrière op het spel zetten. En alleen die gedachte als kan zorgen voor nog meer druk. Als je goed wilt zijn in je werk is het dus belangrijk om de prestatieangst te overwinnen. Dat obstakel kun je gelukkig gewoon uit de weg ruimen, door hulp te zoeken.
Prestatieangst en seksualiteit
Prestatieangst kan een groot probleem zijn in de slaapkamer. Vaak wordt deze prestatieangst veroorzaakt door negatieve gedachtes die door het hoofd spoken, waardoor iemand afgeleid raakt van de seks. Iemand voelt zich bijvoorbeeld niet aantrekkelijk, dik of is bang dat hij het niet goed doet in bed. Mannen kunnen denken dat hun penis niet voldoet aan de verwachtingen of een vrouw is bang dat ze niet kan klaarkomen. Al deze negatieve gedachten kunnen zorgen voor extra spanning waardoor er minder goed wordt gepresteerd. Ook problemen in de relatie zelf kunnen zorgen voor spanning tijdens de seks. Prestatieangst in de slaapkamer zorgt niet zelden voor erectieproblemen. Er is dan een verminderde toevoer van bloed naar het geslachtsdeel. Vrouwen met prestatieangst kunnen last krijgen van droogte. Prestatieangst kan dus bij zowel mannen als vrouwen het seksleven minder leuk maken. En hoewel het misschien lastig is om dit aan te kaarten, is het wel slim om hulp te zoeken als jullie er niet zelf uitkomen.
Behandeling prestatieangst bij Mindler
Vaak is het zo dat als je op zoek bent naar hulp bij mentale problemen je op een lange wachtlijst terecht komt. Dat is bij Mindler niet het geval. Je kunt meestal dezelfde dag nog geholpen worden. Je hebt wel een verwijzing nodig van je huisarts.
Misschien heb je zelf al geprobeerd om van je prestatieangst af te komen door bijvoorbeeld ademhalingsoefeningen te doen of er online veel over te lezen. Maar soms kom je er zelf gewoon even niet uit en is het fijn als iemand je kan begeleiden. Iemand die je handvatten kan geven die je kunt gebruiken om ook als je niet met elkaar praat te werken aan je prestatieangst. Bij Mindler zitten ervaren psychologen klaar om je bij te staan in je proces om zo snel mogelijk van prestatieangst af te komen. Door te praten en door het doen van oefeningen leer jij je angstgevoelens beter te beheersen, zodat je je kunt focussen op je taak in plaats van op die angst. Via de app van Mindler heb je jouw persoonlijke online prestatieangst coach binnen handbereik.
Werken aan je prestatieangst vanuit huis
Mindler is een digitale GGZ (Geestelijke Gezondheid) instelling. Je kunt bij Mindler zelf je psycholoog uitkiezen. Door middel van een online beeldverbinding en via de chat kun je met je behandelaar praten. Je kunt je psycholoog dus zien en horen net als bij een normale afspraak, je hoeft er alleen niet meer de deur voor uit. Zo kun je dus van je prestatieangst afkomen door therapie te volgen vanuit je eigen woonkamer. Of zit je liever aan de keukentafel? Zolang je een goede verbinding hebt met internet.
Bronnen
https://www.trouw.nl https://retro.nrc.nl https://artiestenpsychologie.nl https://barnard.edu https://www.ad.nl/onderwijsbeurs https://www.medicaat.nl