Wat is Hypochondrie/Ziekteangst?
Mensen met ziekteangst maken zich regelmatig zorgen dat zij ziek zijn en dat zij daardoor bijvoorbeeld zullen komen te overlijden, terwijl daar medisch gezien geen aanleiding voor is. Ziekteangst kan worden veroorzaakt door andere psychische aandoeningen of samen optreden met dergelijke aandoeningen, zoals OCD. Binnen deze categorie van aandoeningen zijn er meerdere overlappende diagnoses die moeilijk te onderscheiden kunnen zijn. Gemeenschappelijk is dat de getroffen persoon gemakkelijk bezorgd is, een sterke focus op details heeft (gemakkelijk geobsedeerd raakt door bepaalde ideeën) en perfectionistische kenmerken kan vertonen.
Ziekteangst kan ook leiden tot nieuwe vormen van psychische problemen. Voortdurend bezorgd zijn over mogelijke ziekten kan bijvoorbeeld depressie of paniekaanvallen triggeren.
Het lichaam en de geest zijn met elkaar verbonden. Als het lichaam zich slecht voelt, zoals bij een griep of pijnlijke aandoening, heeft dit een negatieve invloed op het denken en de stemming.
Maar het omgekeerde is ook waar. Een onrustige geest kan echte fysieke symptomen veroorzaken, soms vrij dramatisch, zoals hartkloppingen, visuele stoornissen of braken – zelfs als het lichaam gezond is. Er kan een vicieuze cirkel ontstaan waarin de psychosomatische symptomen worden geïnterpreteerd als tekenen van een puur fysieke ziekte, terwijl hier eigenlijk een psychische aanleiding voor is.
In ernstige gevallen kan de constante angst zelfs leiden tot werkelijke lichamelijke aandoeningen, volgens een studie die het verband tussen ziekteangst en hartproblemen heeft onderzocht.
Symptomen van ziekteangst
Een patiënt moet aan de volgende criteria voldoen voordat een bevoegd psycholoog of arts de diagnose ziekteangststoornis kan stellen:
– Preoccupatie met het hebben of krijgen van een ernstige ziekte – Lichamelijke klachten zijn afwezig of slechts in lichte mate. Indien er een somatische aandoening aanwezig is of een hoog risico om een somatische aandoening te ontwikkelen (zoals wanneer een ziekte veel voorkomt in de familie) is de preoccupatie duidelijk excessief of disproportioneel – Er is een hoge mate van angst over de gezondheid en de betrokkene is snel verontrust over de eigen gezondheidstoestand – De betrokkene vertoont excessief gezondheidsrelateerd gedrag (controleert bijvoorbeeld herhaaldelijk zijn of haar lichaam op tekenen van ziekte) of maladaptieve vermijding (vermijdt bijvoorbeeld doktersafspraken en ziekenhuizen) – De preoccupatie met ziekte is minstens zes maanden aanwezig, maar de specifieke ziekte die wordt gevreesd, kan in die periode veranderen. – De ziektegerelateerde preoccupatie kan niet beter worden verklaard door een andere psychische stoornis, zoals een somatisch-symptoomstoornis of een paniekstoornis. Oorzaken van ziekteangst Bijna alle psychische aandoeningen en beperkingen hebben vele mogelijke oorzaken, en dat geldt ook voor ziekteangst.
Een overdreven focus op ziekten door ouders kan het risico vergroten dat hun kinderen gezondheidsangst ontwikkelen. Perfectionistische persoonlijkheidskenmerken en een “alles of niets”-mentaliteit) verhogen het risico op het ontwikkelen van ziekteangst. Een vergelijkbaar verband komt voor bij mensen met anorexia. Vroeger dacht men dat mensen met gezondheidsangst een grote behoefte aan zorg hadden en zich tot de gezondheidszorg wendden om zich verzorgd te voelen. Deze verklaring wordt niet langer algemeen aanvaard. Maar binnen cognitieve gedragstherapie (CGT) wordt aangenomen dat aandacht (zowel positief als negatief) van andere mensen een van de sterkste versterkers – drijfveren – is die bestaan, en aandacht is iets wat sommige mensen met gezondheidsangst in overvloed krijgen door hun frequente contacten met de gezondheidszorg. Mensen met gezondheidsangst zijn vaak bang om te sterven en lijken soms moeite te hebben om zich te verzoenen met de basisvoorwaarden van het leven – dat het leven niet altijd “rozengeur en maneschijn” is. Ze kunnen ook moeite hebben om met onzekerheid om te gaan en kunnen neigen naar “zwart-wit” denken. Eerder ernstig ziek zijn geweest, bijvoorbeeld als kind in het ziekenhuis hebben gelegen, kan bijdragen aan gezondheidsangst: men is bang om opnieuw met dergelijk lijden geconfronteerd te worden en anticipeert als het ware op de angst. Een periode van intense levensstress kan het risico op gezondheidsangst verhogen en de “druppel zijn die de emmer doet overlopen”. Het “bijna” gediagnosticeerd zijn met een ernstige ziekte, maar vervolgens geruststellende informatie van de arts hebben gekregen, kan bijdragen aan ziekteangst. Men heeft moeite om op het definitieve oordeel van de arts te vertrouwen en blijft hangen in de initiële alarmreactie. Wie veel tijd online doorbrengt om informatie over ziekten en hun symptomen op te zoeken, verhoogt ook het risico op het ontwikkelen van ziekteangst. In de neurowetenschap zegt men: “neurons that fire together wire together” (neuronen die samen actief zijn, verbinden zich). Hoe vaker we een bepaald gedrag vertonen, hoe meer geautomatiseerd het wordt. Dit dwangmatig googelen traint dus de hersenen om constant te focussen op ziekten en symptomen, zelfs in het dagelijks leven.
Ziekteangst wordt vaak erger wanneer men bang is om geen controle te hebben of een deel van de controle heeft verloren. Dit komt bijvoorbeeld voor bij een ingrijpende levensgebeurtenis zoals een scheiding/overlijden/dreigend ontslag/een zeer stressvolle periode. Het is dan een manier van het lichaam en de geest om een stukje controle terug te pakken. Elke keer als men piekert en er blijkt dat er toch niets aan de hand is, wordt dit verband sterker. Het lichaam en de geest krijgen zo de indruk dat piekeren leidt tot het uitblijven van rampen. Dit is echter schijncontrole. Piekeren voorkomt geen rampen/leidt niet tot het uitblijven van ziekten.
Behandling van ziekteangst
Van alle behandelingen voor ziekteangst heeft cognitieve gedragstherapie (CGT) het sterkste wetenschappelijke ondersteuning. Praktische oefeningen en huiswerkopdrachten maken een belangrijk onderdeel uit van de behandeling. Degene die CGT ondergaat, moet gemotiveerd en klaar zijn om zichzelf uit te dagen en actief deel te nemen aan het proces. Er zijn tevens wetenschappelijke aanwijzingen dat acceptance and commitment therapie (ACT) een uitkomst kan bieden bij ziekteangst.
Medicatie kan worden toegepast indien gesprekstherapie alleen onvoldoende uitkomst biedt. Wetenschappelijke studies wijzen uit dat SSRI’s en SNRI’s kunnen helpen bij het verlichten van ziekteangst klachten.
Behandeling van ziekteangst bij Mindler
Ziekteangst/hypochondrie kan online worden behandeld bij Mindler. Een huisarts kan je uitsluitsel geven of je in aanmerking komt voor behandeling in de basis ggz. Indien dit het geval is en je een verwijzing krijgt, kan je de Mindler app downloaden en een intake afspraak plannen. Je kunt zelf je psycholoog uitkiezen.